ادریس پیامبر علیه السلام
پدید آورنده : محمد محسن طبسی

رسالت ادریس
بعد از جریان پادشاه ستمگر و توبه مردم، ادریس از طرف خداوندمتعال مامور شد قوم بنی قابیل را هدایت کند; زیرا کار آن ها به جایی رسیده بود که بت می پرسیدند. ادریس قوم خود را به توحیددعوت می کرد و اندرز می داد تا از اوامر شیطان اطاعت نکنند; ولی آن ها نمی پذیرفتند. ادریس سه روز هفته را برای ارشاد بنی قابیل و پیروانشان قرار داد و آن ها را از مخالفت با آیین آدم و شیث علیهما السلام باز داشت تا اینکه فرمان الهی رسید و به ادریس امر کرد به جنگ آن ها برود. بدین سبب، وی را «هرمس الهرامه »لقب دادند.

حاکمیت ادریس
وقتی حضرت ادریس(ع)به مصر آمد و در آنجا سکونت گزید، مردم رابه اطاعت از حق فرا خواندو امر به معروف و نهی از منکر کرد. اوبه مردم سیاست، آداب تمدن، قوانین مملکتی و طرز اداره شهرها راآموخت. در اثر تعلیمات آن حضرت، 188 شهر روی زمین بنا گردید که کوچکترین آن ها «درها» بود.

همچنین آیین ها و قوانینی متناسب با سرزمین های مختلف وضع کردو از نظر اداری، زمین محل حکومت را به چهار بخش تقسیم کرد وبرای هر قسمت حاکمی قرار داد تا به امور سیاسی و اداری مردم بپردازد. علامه طباطبایی(ره)نام این چهار تن را چنین ذکر می کند:«پادشاه اول «ایلاوس » ، دوم «اوس » ، سوم «سقلبیوس » وچهارم از آن ها «اوس آمون » .

پند از قوم ادریس
در عهد ادریس دو تاجر می زیستند. چون هنگام نماز رسید، یکی ازآن ها گفت: امر خدا را مقدم می دارم. دیگری گفت: تجارت را مقدم می دارم و سپس نماز را نمی خوانم. خداوند عزوجل به ابرها دستورداد مکان تجارت و اموال آن شخص را با صاعقه آتش بزنند. چون آتش شعله ور شد، آن بیچاره گرفتار خاموش کردن آتش گردید و در نتیجه تجارت و نمازش را از دست داد. پس از این جریان، با دست غیب بردر خانه اش نوشته شد: «بنگرید که دنیا با مال اندوزی چه بر سرصاحبش می آورد.»

مراد از «مکانا عتیا» چیست؟
در ذیل این آیه تفاسیر گوناگونی مطرح شده است، جمع اقوال به دو صورت است:

1- مراد از آیه، رفعت مکانی است. به این معنا که خداوندایشان را به آسمانها برد و به خاطر رفتن به آسمان، رفعت مکانی پیدا کرد. گروهی نیز این نظر(عروج به آسمان)را پذیرفته، در ذیل این آیه عروج ادریس را مطرح کرده اند; مانند انس، ابوسعید خدری،کعب، مجاهد، ابن عربی و فرخ رازی.

2- بعضی دیگر معتقدند منظور از آیه، رفعت مکانتی و برتری معنوی است که در این قول هم دو نظر است:

بعضی این برتری معنوی را به خاطر شرف و اعطای نبوت به وی می دانند; مانند شیخ طوسی(ره)، علامه طبرسی(ره)، علامه طباطبائی(ره)، و ... .

بعضی دیگر اعتلای ادریس را به خاطر توحیدش می دانند. آیت الله جوادی حفظه الله این قول را پذیرفته، به آیه چهلم سوره توبه: «جعل کلمه الذین کفروا السفلی و حکمه الله هی العلیا»استدلال کرده است

نتیجه
قبل از بررسی اقوال، باید بگوییم که ما در اینجا در پی اظهارنظر نیستیم. سعی بر این است که آرای مختلف و ادله آن مطرح شود.

آیت الله جوادی در رد قول اول چنین می فرماید: منظور از آیه شریفه، برتری معنوی است نه برتری مکانی همانند برتری آسمان برزمین; زیرا برتری در علومکانی، اعتباری و قراردادی است و بااعتبار فرق می کند و وقتی که اعتباری شد، دیگر هیچ فخری وجودندارد. بنابراین، بودن در آسمان برای کسی یا چیزی فخر نیست.

عروج ادریس به آسمان
از پیامبر(ص)درباره روز پنج شنبه پرسیدند. فرمود: پنجمین روزدنیاست و پنج شنبه روز انیسی است; چرا که در آن روز ابلیس لعن شده و ادریس به آسمان رفته است.

گروهی از مفسران عروج ادریس به آسمان را قبول ندارند ومی گویند: داستان رفتن ادریس به آسمان از اسرائیلیات است.

شباهت غیبت ادریس علیه السلام به غیبت حضرت مهدی (عج)
یکی از شبهاتی که در بحث مهدویت مطرح می شود، این است که چگونه ممکن است امام پنهان باشد؟ این با مامت سازگار نیست; زیرا امام باید آشکار باشد.

علمای ما در جواب می گویند: غائب شدن پیامبران بویژه غایب شدن حضرت ادریس، بر نادرستی این شبه گواهی می دهد.

ملاقات پیامبر با ادریس
پیامبر(ص)می فرماید: وقتی که به آسمان چهارم رسیدم، در آنجامردی دیدم. از جبرئیل پرسیدم: این کیست؟ جبرئیل گفت: همان ادریس است که خداوند مقامش را عالی و بلند قرار داد. پس به اوسلام کردم و به من سلام کرد. برای او طلب استغفار کردم و او هم برای من طلب استغفار کرد.

در حدیثی دیگر از پیامبر(ص)نقل شده است که فرمود: وقتی به معراج رفته بودم، ادریس را در آسمان چهارم ملاقات کردم. در روایت دیگری نیز چنین آمده است: هنگامی که جبرئیل وپیامبر(ص)در شب معراج گذرشان به ادریس افتاد، ادریس به پیامبرفرمود: مرحبا به پیامبر صالح و برادر صالح. پیامبر از جبرئیل پرسید: این کیست؟ جبرئیل گفت: ادریس پیامبر است.

البته ممکن است پیامبر با قالب مثالی یا بعد از ارتحال ادریس با وی ملاقات کرده باشد.

جانشین ادریس
در روایتی آمده است: هنگامی که ادریس به پایان عمر خود رسید،خداوند به او وحی کرد که من می خواهم تو را به آسمانها ببرم ودر آنجا قبض روح کنم. پس فرزندت را جانشین خود قرار ده ...«حرقاسیل » نیز به وصیت پدر عمل کرد.

گروهی فرزند دیگرش «متوشلح » را جانشین ادریس می دانند. دسته ای «متوشلح » و جمعی «ناخورا» را جانشین ادریس به شمارمی آورند.

سرانجام ادریس
عمر شریف وی سیصد سال یا بیشتر بود. در این مدت سی صحیفه براو نازل شد. درباره رحلت این پیامبر اختلاف است. مفسران پس ازآیه «و رفعنا مکانا عتیا» دو نظر مطرح کرده اند:

1- ادریس همانند عیسی به آسمانها برده شده و اکنون زنده است.

بعضی می گویند: در آسمان ششم است. ابن عربی و کعب و ابوسعیدخدری معتقدند در آسمان چهارم است. ; ابن عباس و حسن بصری می گویند: اکنون در بهشت به سر می برد.

2- ادریس به آسمانها برده شده و در همانجا قبض روح گردید.

بعضی می گویند: در آسمان چهارم قبض روح شد. به نظر ضحاک درآسمان ششم و به نظر گروهی دیگر، بین آسمان چهارم و پنجم قبض روح شد.

بررسی آرا
در یک نگاه اجمالی به اقوال، این نکته به دست می آید که آن حضرت به آسمانها رفته است. رفتن وی به آسمانها مورد اتفاق علمااست. و آنچه قابل بحث و بررسی می نماید، زنده بودن و یا زنده نبودن آن حضرت در آسمانها است.

ابن عباس می گوید: چهار تن از انبیا زنده اند، ادریس و عیسی درآسمانها و الیاس و خضر در زمین.

مرحوم شیخ عباس قمی رحمهم الله روایتی مانند روایت ابن عباس نقل می کند: روزی شخصی از اهل عسقلان از حضرت الیاس(ع)پرسید: چند تن ازانبیا اکنون زنده اند؟ حضرت فرمود: چهارتن، ادریس و عیسی درآسمانها و خضر و الیاس در زمین.

همچنین روایتی از پیامبر(ص)نقل شده است که زنده بودن ادریس را تقویت می کند. پیامبر(ص)می فرماید:

«انبیاءالله لا یموتون بل ینقلون من دار الی دار.»

انبیای الهی نمی میرند بلکه از جایی(دنیا)به جای دیگر(برزخ،آخرت)منتقل می شوند.

ظاهر این روایت این است که تمامی پیامبران زنده اند و شامل حضرت ادریس نیز می شود.

پس سخن ابن عباس و حسن بصری که می گویند: ادریس در بهشت به سرمی برد، صحیح نیست; زیرا با حدیثی که از پیامبر اسلام(ص)نقل شده است تناقض دارد. پیامبر(ص)می فرماید: «خداوند به من فرمود:

«الجنه محرمه علی النبیین و سائر الامم حتی تدخلها»

بهشت بر انبیا و دیگر امتها حرام است مگر آنکه تو(ای محمد)،وارد آن شوی.»

یعنی قبل از ورود پیامبر(ص)به بهشت، کسی حق ورود به بهشت ندارد.

شاید بتوان گفت: مراد از بهشت، بهشت برزخی است.

ابن عربی معتقد است: ادریس هنوز زنده است و در آسمان چهارم به سر می برد. خصوصیت آسمان چهارم را این می داند که قلب همه آسمانها و جایگاه آفتاب است.

آیت الله جوادی در رد قول ابن عربی، می فرماید: «گفتار ایشان در این مورد مستند علمی و یا تاریخی ندارد; و اگر هم سند کشف شهودی داشته باشد، باید گفت: یا در اصل شهود دچار اشتباه شده... و یا اگر در مراحل کشف از گزند خطا مصون بوده، در هنگام تطبیق مشهود بر معقول و ... رسوبهای رایج روز درباره اخترشناسی به طور ناخودآگاه نفوذ کرده و به صورت مقبول عامه و مطبوع خاصه تنظیم شده است.»

قبض روح شدن ادریس علیه السلام
امام صادق(ع)می فرماید: «هنگامی که خداوند عزوجل بر یکی ازفرشتگان غضب کرد، بالهایش را قطع کرد و او را به یکی از جزائردور دست انداخت. مدتها در آنجا بود تا اینکه ادریس به نبوت رسید. آن فرشته خدمت ادریس رفت و عرض کرد: ای پیامبر خدا، ازخداوند بخواه از من راضی شود و بالهایم را برگرداند. ادریس دعاکرد و خداوند دعای او را پذیرفت. سپس آن فرشته به ادریس گفت: آیا حاجتی داری؟ گفت: آری، مرا به آسمان ببر تا ملک الموت راببینم; زیرا هر وقت به یادش می افتم، اوقاتم تلخ می شود. پس فرشته ادریس را به آسمان برد. وقتی به آسمان چهارم رسید، ملک الموت را دید که نشسته، سر تکان می دهد. سلام کرد و گفت: چرا سرتکان می دهی؟ ملک الموت گفت: خداوند به من دستور داد روحت رابین آسمان چهارم و پنجم بگیرم. به خداوند عرض کرد: چگونه ممکن است درحالی که فاصله من و او بسیار زیاد است. در همین فاصله گفتگو با خداوند، این فرشته تو را به این جا آورد. بعد ملک الموت او را قبض روح کرد.

گلواژه های اخلاق
بعضی از کلمات حکمت آمیز آن حضرت چنین است:

1- بهترین شکرانه نعمتهای خداوند، احسان و نیکی به بندگان او است.

2- قسم دروغ نخورید و دروغ گویان را قسم ندهید.

3- از کسب های پست اجتناب کنید.

4- در پیشگاه خداوند با نیتهای خالص قدم بردارید.